विजयदुर्ग किल्या विषयी संपूर्ण माहिती Vijaydurg forts Information In Marathi

Vijaydurg forts Information In Marathi नमस्कार मित्रांनो आजच्या लेखात आपण विजयदुर्ग किल्याबद्दल माहिती पाहणार आहोत. तर सुरवात करूयात आजच्या ह्या लेखाला.

विजयदुर्ग किल्या विषयी संपूर्ण माहिती Vijaydurg forts Information In Marathi

विजयदुर्ग किल्ल्याची माहिती (सिंधुदुर्ग, महाराष्ट्र) – इतिहास आणि वास्तुकला:

विजयदुर्ग किल्ला हा सिंधुदुर्गात आढळणारा एक विशाल सागरी किल्ला आहे. हा ८२१ वर्षे जुना किल्ला आहे जो त्याच्या दीर्घकालीन इतिहासात अनेक लढाया पाहिल्यानंतर अतिशय चांगल्या परिस्थितीत सापडला आहे. हे भारतातील महाराष्ट्र राज्यातील देवगड तालुका, सिंधुदुर्ग जिल्ह्यातील एक सुंदर पर्यटन स्थळ आहे.

• अजिंक्यतारा किल्या विषयी संपूर्ण माहिती

विजयदुर्ग किल्ल्याची वास्तुकला:

विजयदुर्ग किल्ला हा प्राचीन काळातील पारंपारिक किल्ल्यांच्या स्वरुपात बांधला गेला आहे. ह्या किल्ल्याचे क्षेत्र त्याच्या नंतरच्या विजेत्यांनी अधिक रचनांसह जोडले आणि सध्या तो संपूर्ण किल्ल्यासारखा दिसतो. हे ५ एकर किनाऱ्यावरील भूपृष्ठावर व्यापलेले आहे, तीन बाजूंनी शांत महासागराच्या पाण्याने वेढलेले आहे.

जमिनीच्या जवळ असलेला पाण्याचा मोर्चा समुद्राच्या खडकांच्या दगडांसह मजबूत भिंतींनी रोखला आहे. हा किल्ला लॅटराइट दगडी ठोकळ्यांनी बनलेला आहे. त्याचे छप्पर दगडी स्लॅब आणि मातीच्या टाइल्सने झाकलेले आहे. त्याला २०-३० फूट उंचीपर्यंत खूप उंच तटबंदी आहे.

या तटबंदीला अनेक मोठे बुरुज आहेत. त्याचा महादरवाजा नावाचा मुख्य दरवाजा पायाच्या दंडगोलाकार बुरुजाच्या मधोमध असून तो प्रवेशद्वारावर अधिक मजबूत बनतो. या किल्ल्याखाली दोन गुप्त मार्ग आहेत, त्यापैकी एक समुद्राकडे जातो आणि २० व्या शतकानंतर अद्याप शोधलेला नाही.  किल्ल्याच्या परिसरात अद्वितीय भूमिगत रस्ता मिळाला आहे जेणेकरुन आतील संकुलातून लगेचच समुद्राच्या समोर पोहोचता येते.

हा एक बचावात्मक किल्ला होता आणि त्यात तोफ ठेवण्यासाठी अनेक बुर्जांची जागा होती.  या किल्ल्याच्या आत येथे अनेक सुंदर संकुल बांधले आहेत. त्यात एक मुख्य राजवाडा आहे, जे मुख्य राहण्याचे क्षेत्र होते. येथे राणीचा स्वतंत्र महाल बांधला आहे. ही एक ३ मजली इमारत आहे ज्यावर अनेक डिझाइन केलेल्या खिडक्या आणि दरवाजे आहेत.

दारुखुट्टाऊच्या नावावर पाण्याच्या जवळ असलेल्या दुर्गम ठिकाणी एक मजबूत शस्त्रास्त्र घर सापडले आहे. येथे अनेक खांबांचे आधार असलेले छत असलेले एक मोठे आणि प्रशस्त दरबार घर बांधले आहे. हे मुख्य अंगण म्हणून वापरले जाऊ शकते. येथे एक प्रशासकीय घर आणि सैनिकांसाठी स्वतंत्र विश्रामगृहेही बांधली आहेत. येथे मोकळ्या जमिनीवर एक पारंपारिक हिंदू मंदिर आढळते, जे दिसायला खूप मनमोहक आहे. किल्ल्यातील रहिवाशांच्या पाण्याच्या गरजा भागवण्यासाठी तिथे एक मोठी आयताकृती टाकी बांधण्यात आली आहे.

• संत ज्ञानेश्वर यांची संपूर्ण माहिती

विजयदुर्ग किल्ल्याचा इतिहास:

विजयदुर्ग किल्ला शिलाहार राज्याचा भोजा राजा दुसरा याने ११९३ च्या आसपास बांधला आहे. त्यांनी या किल्ल्याला घेरिया किल्ला असे नाव दिले. पुढे हा किल्ला विजापूर राजघराण्याच्या ताब्यात गेला. १६५३ मध्ये हा किल्ला मराठा राजा शिवाजी महाराज यांनी आदिल शाहच्या सैन्याचा पराभव करून ताब्यात घेतला. मराठ्यांनी या किल्ल्याचा उपयोग या समुद्रात नौदल तळ म्हणून केला.

हा किल्ला विजदुर्गच्या बॅलेसाठी प्रसिद्ध आहे. त्याच्या तटबंदीच्या आजूबाजूला त्याच्या मुख्य भिंतींमध्ये तोफगोळ्यांच्या मागोवा आहेत. शिवाजी महाराजांच्या मृत्यूनंतर, मराठ्यांच्या पेशव्यांनी या भागांवर राज्य केले, ते मराठा राज्याचे लहान कुळे होते. इसवी सन १८१८ मध्ये ब्रिटिश ईस्ट इंडिया कंपनीने या किल्ल्यावर हल्ला करून तो आपल्या ताब्यात घेतला. येथील सागरी मार्गावरून होणाऱ्या व्यापारावर नियंत्रण ठेवण्यासाठी हे केले गेले. १५ ऑगस्ट १९४७ पर्यंत हा किल्ला ब्रिटिशांच्या ताब्यात होता.

विजयदुर्ग किल्ल्याचे पर्यटन महत्त्व:

विजयदुर्ग किल्ला हा महाराष्ट्रात एकदा भेट द्यावा असा किल्ला आहे. अतिशय सुस्थितीत सापडलेला हा प्राचीन किल्ला आहे. संरक्षणात्मक आणि निवासी संरचनांचे संपूर्ण किल्ले मॉडेल येथे आढळू शकते. याच्या पश्चिमेला नि:शब्द समुद्राच्या समोरचे विहंगम दृश्य पाहायला मिळते.

विजयदुर्ग किल्ला मराठ्यांच्या नौदल पराक्रमाची साक्ष देतो. हे महाराष्ट्राच्या पश्चिम किनार्‍यावर मुंबईच्या  दक्षिणेस ५०० किमी अंतरावर आहे. विजयदुर्ग किल्ल्याजवळ असलेल्या गावाला किल्ल्यावरून हे नाव पडले आहे. जुना घेरिया म्हणजेच विजयदुर्ग किल्ला होय.

१६५३ मध्ये मराठा राजा शिवाजी महाराज यांनी विजापूरच्या आदिलशहाकडून हा किल्ला जिंकल्यानंतर त्याचे नाव बदलून विजयदुर्ग असे ठेवण्यात आले. विजय म्हणजे ‘विजय’ म्हणजे तो ‘विजयाचा किल्ला’ बनतो. शिवाजी महाराज यांनी १७ एकरांचा किल्ला एक महत्त्वाचा तळ म्हणून विकसित केला ज्याचा उपयोग मराठा युद्धनौकांना बंदर आणि दुरुस्तीसाठी केला जात असे.

रत्नागिरी आणि सिंधुदुर्ग जिल्ह्यांना वेगळे करणाऱ्या वाघोटन नदीच्या मुखावर विजयदुर्ग किल्ला आहे. हा किनारपट्टीवरील सर्वात मोठा किल्ला आहे आणि त्याच्या उत्कृष्ट वास्तुकलेमुळे तो पराक्रमी उभा आहे. किल्ल्याभोवती नैसर्गिक संरक्षण म्हणून काम करणाऱ्या ४० किमी उथळ खाडीमुळे हा किल्ला अक्षरशः अभेद्य होता. उथळ खाडीमुळे शत्रूच्या मोठ्या जहाजांना किल्ल्याजवळ जाणे अशक्य झाले. तोफेच्या गोळ्यांच्या खुणा अजूनही किल्ल्याच्या भिंतीवर पाहायला मिळतात.

लॅटराइट दगडांचा वापर करून किल्ल्याची निर्मिती करण्यात आली आहे. समुद्रात खोल किल्ल्यापासून सुमारे ३०० फूट अंतरावर १० मीटर उंच कंपाऊंड भिंत, आक्रमण करणाऱ्या जहाजांपासून संरक्षण म्हणून काम करते. जहाजे भिंतीवर आदळली आणि बुडाली. किल्ल्यावर आपत्कालीन परिस्थितीत बाहेर काढण्यासाठी २०० मीटर लांबीचा बोगदा देखील आहे.

किल्ल्याची ही वैशिष्ट्ये अतिशय वाखाणण्याजोगी आहेत. किल्ला त्याच्या आकर्षक उपस्थितीमुळे ‘पूर्व जिब्राल्टर’ म्हणूनही ओळखला जात असे.

अलीकडील उत्खननामुळे किल्ल्याच्या पश्चिमेकडील पाण्याखालील दगडी बांधकामांचाही शोध लागला आहे. ते मराठ्यांनी बांधले असावेत असे मानले जाते की कोणतेही जहाज किल्ल्याजवळ येऊ नये आणि ते जवळजवळ अभेद्य बनते.

हा किल्ला मराठ्यांच्या इतिहासातील महत्त्वाच्या घटनांचा साक्षीदार आहे आणि अजूनही अखंड तोफा आणि तोफगोळे हे विजयदुर्गच्या कानाकोपऱ्यात भूतकाळ कसा रेंगाळतो याची आठवण करून देतात.

गडाच्या इतिहासातील महत्त्वाच्या तारखा:

किल्ल्याचे आकर्षण त्याच्या इतिहासात आहे आणि मराठ्यांसाठी त्यांनी बजावलेली महत्त्वपूर्ण भूमिका आहे ज्यांनी आपल्या प्रदेशाचे शौर्याने रक्षण केले.

११९३-१२०५: ज्या कालावधीत विजयदुर्ग, मूळतः ‘घेरिया’ म्हणून ओळखला जातो आणि अनेकदा ‘पूर्व जिब्राल्टर’ म्हणून ओळखला जातो.

१४३१ ते १४९० पर्यंत राज्य करणाऱ्या बहामनी आणि १४० वर्षे राज्य करणाऱ्या विजापूरच्या आदिल शाही राजघराण्यानंतर, शिवाजी महाराजांनी किल्ल्याचा ताबा घेतला आणि विजयदुर्गला मराठा राजकारण आणि युद्धाच्या केंद्रस्थानी आणले.

१६९८: कान्होजी आंग्रे, शिवाजी महाराज आणि संभाजी महाराजांचा उत्तराधिकारी राजाराम भोसले पहिला, मराठा नौदल सेनापती यांनी विजयदुर्गला त्यांच्या किनारपट्टीच्या प्रदेशाची राजधानी बनवले.

१७०७-१७१३: औरंगजेबाच्या मृत्यूनंतर, संभाजीचा मुलगा शाहू भोसले पहिला याला सोडण्यात आले आणि राजारामची विधवा ताराबाई आणि मुलगा शिवाजी द्वितीय यांच्या गादीवरच्या दाव्याला आव्हान दिले. ताराबाई १७१३ मध्ये कोल्हापुरातील एका प्रदेशात माघारल्या आणि कान्होजी आंग्रे यांनी शाहूशी निष्ठा व्यक्त केली.

१७१७-१७२४: शाहूच्या राजवटीत ऍडमिरल या नात्याने, आंग्रेने किल्ल्यावरील इंग्रजी नौदलाचा हल्ला परतवून लावला, पोर्तुगीज-इंग्रज युतीचा पराभव केला आणि हल्लेखोरांचा पराभव करून डच हल्ल्यापासून किल्ल्याचे रक्षण केले.

१७२९: कान्होजी आंग्रे यांचे निधन. पुढील काही दशकांत, किल्ल्याने मराठा पंतप्रधान बाळाजी बाजीराव यांचे लक्ष वेधून घेतले, जे इंग्रजांच्या मदतीने किल्ले काबीज करण्यास उत्सुक होते.

१७५६: विजयदुर्ग किल्ल्यावर हल्ला आणि पडझड. रॉबर्ट क्लाइव्हने आपल्या नौदलासह किल्ला ताब्यात घेतला.

विजयदुर्ग दौर्‍यावरून परतत असताना, कधी कधी अरबी समुद्रावरचा सोनेरी सूर्यास्त, संपूर्ण मराठा ताफ्याला लागलेल्या आगीची आठवण करून देतो, ज्यामुळे किल्ला कोसळला. अधिका-यांचे दुर्लक्ष आणि उदासीनता हळूहळू वास्तूकडे कुरतडत असताना, एकेकाळचा अजिंक्य असलेला विजयदुर्ग किल्ला काळाच्या कसोटीवर किती काळ टिकू शकेल, याचे आश्चर्य वाटते.

विजयदुर्ग किल्ल्याजवळ राहण्यासाठी सर्वोत्तम ठिकाणे:

MTDC द्वारे चालवलेले ग्रीन व्हॅली फोर्ट व्ह्यू रिसॉर्ट हे विजयदुर्ग किल्ल्याजवळ राहण्यासाठी चांगले ठिकाण आहे. तुम्ही हॉटेल विजयदुर्ग पॅलेसमध्येही राहू शकता. विजयदुर्ग मध्ये राहण्यासाठी मर्यादित पर्याय आहेत.

विजयदुर्ग किल्ल्याजवळ सर्वोत्तम ठिकाणे:

बहुतेक इन-हाउस रेस्टॉरंट्स स्वादिष्ट आणि किफायतशीर जेवण देतात. सीफूड आणि सोलकढी ही विजयदुर्गची खासियत आहे.

तर मित्रांनो आजच्या लेखात आपण विजयदुर्ग किल्याबद्दल जी काही माहिती पाहिली ती तुम्हाला कशी वाटली ते आम्हाला नक्की कमेंट करून कळवा.

धन्यवाद!

FAQ